Туркий бирлик дарвозаси – Зангезур коридори атрофида нималар бўлмоқда?

АҚШнинг Туркиядаги элчиси Зангезур коридорини 100 йил муддатга Америка компанияси ихтиёрига топширишни таклиф қилди. Бу таклиф нега айтилмоқда, унга минтақа давлатларининг муносабати қанақа бўлади? Kun.uz'нинг “Геосиёсат” дастурида сиёсий таҳлилчилар шу ҳақда сўз юритди.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Камолиддин Раббимов: Арманистон бош вазири Пашинян ўз жамоатчилигини тинчлантириш учун: “Биз халқаро консорциум тузамиз, Зангезур коридоридаги суверенитетимизни йўқотмаган ҳолда, фақатгина уни маълум бир шартларда халқаро консорциум бошқарувига берамиз, у бизга ҳисобот бериб, иқтисодий фойдани ҳам ўзимизга йўналтириб туради”, деганди.

Аслида бу – Озарбойжон ва Туркия ўртасидаги келишув шартларидан биттаси. Эртага Пашинян кетадиган бўлса, сиёсий вазият ўзгариб, ҳар сафар муаммо қайталанмаслиги учун, Озарбойжон ва Туркия туркий дунёни ўзаро боғловчи коридор масаласида Арманистон билан узоқ муддатли келишувга эришмоқчи.

Американинг Туркиядаги элчиси Пашиняннинг баёнотидан келиб чиқиб, агар халқаро компанияга берадиган бўлсанглар, ўшани бизга беринглар, деяпти. Лекин бунга Арманистон, Озарбойжон, Эрон, Туркия ва Россия ҳам рози бўлмайди.

Балки бу ерда қандайдир бир деталлар, ўйинлар бўлиши мумкин. Мисол учун, Арманистон ва Озарбойжон иккиси биргаликда Европада қандайдир бир консорциум тузиши ёки олдиндан нейтрал, вазмин ташқи сиёсат юритадиган Скандинавия каби давлатларнинг бирор бир компаниясига бериши мумкин. Лекин АҚШ элчиси сўраётган нарса, бу аслида бутун бир минтақадаги энг катта лойиҳани назорат қилмоқчи.

Бунга ҳаттоки НАТОнинг аъзоси бўлган Туркия ҳам ҳеч қачон рози бўлмайди. Чунки вақти-вақти билан Эрдўған НАТОнинг ичкарисида ёки Америка президентлари билан ҳам конфликтга бориб туради. Ҳозир Трамп билан муносабатлар яхши, лекин кечаги Байден билан-чи? Байден ҳокимиятга келаётганда айтганди: “Мен ҳокимиятга келсам, учта одамни йўқотаман: Путин, Муҳаммад бин Салмон ва Эрдўған” деб. Менимча, Америка элчисининг сўраётган нарсаси қандайдир каттароқ бир режанинг бошланғич нуқтаси бўлиши мумкин.

Шавкат Икромов: Россиянинг позицияси қандай бўлади, деган масалага ҳам тўхталсак. Умуман олганда, Зангезур коридорининг ишга тушиши Россиянинг иқтисодий лойиҳалари учун халақит берадиган масала эмас. Агар чуқурроқ таҳлил қиладиган бўлсак, Москва Кавказ, Марказий Осиё, Эрон ва Евросиё минтақаси бўйлаб транспорт линияларининг боғланишидан манфаатдор. Лекин геосиёсий нуқтайи назардан қарайдиган бўлсак, бу ерда Россия манфаатларига мос келмайдиган жиҳатлари ҳам бор, бу жиҳатлар Россиянинг Эрон билан иттифоқчилигига боғлиқ.

Зангезур коридори қурилиши туркий бирликни 100 фоиз таъминлайдиган асосий лойиҳа ҳисобланади ва Туркиянинг Кавказдаги ҳаракат эркинлигини таъминлаб бериши мумкин, бундан эса Эрон хавотирда. Сабаби унинг иқтисодий лойиҳалари ва минтақадаги асосий транспорт ўтказувчи давлат сифатидаги мавқейига путур етади, яъни иқтисодий зарар кўради. Қолаверса, хавфсизлик нуқтайи назаридан ҳам, мамлакатда катта туркий диаспора борлигини ҳам инобатга олганда, Теҳрон бундан манфаатдор эмас.

Эрон манфаатларига зид ҳаракатлар бўлаётгани учун, эронлик таҳлилчиларнинг фикрига кўра, Теҳрон бу жойда Россия билан ҳамкорликка ва Россияни кўпроқ бу ерга жалб этишга ҳаракат қилади. Россия ҳам Қўшма Штатлар томонидан берилган таклифнинг амалга ошмаслигига қаттиқ ҳаракат қилади.

Фарҳод Каримов: Биринчи навбатда, Арманистон бош вазирининг интервюси ва берган баёнотидан келиб чиқайлик. У “32 км каридорни сифатли қилиб ишга тушириш учун ўзимизда иқтисодий имкониятлар йўқ, шунинг учун ташқаридан бошқа ташкилот ёллаймиз” деди. Шундай бўлса-да, коридор Арманистоннинг мулки сифатида қолади. Коридор ўтадиган ҳудудни ижарага бериш ҳақида гапиргани йўқ. Лекин бошқа томондан, ўша компанияни танлаб олишда қанақадир тендер эълон қилинадими деган масала очиқ қолди. Шунинг учун ҳам АҚШ агар тендер бўладиган бўлса, биз ҳам қатнашамиз, бизга беринг, деган масалани кўтарди.

Ҳақиқатан ҳам, агар бу тендер бўладиган бўлса ва бу ерда АҚШ компаниялари қатнашадиган бўлса, унга рақобат қила оладиган бошқа компания ўзи топилмаслиги аниқ. Шунинг учун бу масала ёпилди.

Бу коридор агар ҳақиқатан ҳам ишга тушиб кетадиган бўлса, денгизда Сувайш каналининг ўрни қанчалик муҳим бўлса, қуруқликдаги Зангезур мана шунақа аҳамиятли коридорга айланади. Чунки бу фақатгина минтақа давлатлари учун хизмат қилмайди. Бу Хитой учун денгиз йўли ёпилиб қолган тақдирда Европага ўтадиган ягона ўрта коридорига айланади. Хитойлик сиёсатшунослар, иқтисодчилар ҳам қайта-қайта: “Ўрта коридорга асосий урғу беришимиз керак, Хитой–Қирғизистон–Ўзбекистон темирйўлини тезлаштиришимиз керак, шу орқали Зангезур коридоригача чиқадиган инфраструктурани тайёрлаб қўйишимиз керак” дейишяпти.

Россия эса блокланган, санкциялар даврида бу йўлдан фақатгина имконият сифатида қараши мумкин. Шунинг учун бу лойиҳани амалга ошириш ҳали қандай бўлиши билан боғлиқ режалари очиқланмаган. Лекин Россиянинг бу лойиҳани амалга оширишга қаттиқ қаршилик кўрсатиши унинг манфаатларига зид бўлиб қолади.

Суҳбатни батафсил YouTube'да томоша қилишингиз мумкин.

НормуҳаммадАли Абдураҳмонов суҳбатлашди.