СССРнинг космик аппарати Ўзбекистонга қулаши эҳтимоли 0,3–0,5 фоизга тенг — «Ўзбеккосмос»

Сўнгги кунларда СССР томонидан «Венера-8» миссияси доирасида учирилган «Космос-482» сайёралараро космик аппаратнинг ерга қулаши ҳақида маълумотлар тарқалди. Айрим манбалар аппаратнинг қулаш нуқтаси Марказий Осиё давлатлари ҳудудига тўғри келишини тахмин қилмоқда.

Хўш, уларнинг орасида Ўзбекистон ҳам бўлиши мумкинми ва бу қанчалик хавфли жараён? «Ўзбеккосмос» агентлиги Янги технологияларни татбиқ қилиш бўлими бошлиғи Аҳрор Агзамов мазкур ҳодиса юзасидан маълумот берди.

Ҳақиқатан ҳам 1972 йил 31 март куни собиқ Совет Иттифоқининг «Венера» дастури бўйича «Космос-482» сайёралараро космик аппарати фазога учирилган. Бироқ ракета-ташувчининг якуний босқичи муваффақиятсиз ишлаши оқибатида у Ер орбитасида қолиб кетган.

Тахминий ҳисоб-китобларга кўра, аппаратнинг ерга қулаши 9-11 май кунларига тўғри келиши мумкин. «Космос-482»нинг аниқ қаерга қулашини айтиш бироз мушкул. Унинг Ўзбекистон ҳудудига тушишининг эҳтимоли эса ҳозирча 0,3-0,5% оралиғида баҳоланмоқда – яъни 1 фоиз ҳам эмас.

«Аппаратнинг катта қисми атмосферага кириши билан ёниб кетса-да, Венеранинг оғир шароитларида қўниш ва ишлаш учун мўлжалланган ярим тоннага (480 кг) яқин массали титан шари алоҳида хавф туғдиради. Бу компонент ер атмосферасига киришда омон қолади ва бутунлай қулаб тушади», дейилади агентлик баёнотида.

Космик аппаратнинг парашют борлигига қарамай, у коинотда 53 йил қолганидан кейин парашют ишламаслиги мумкин. Қурилманинг ерга урилиш тезлиги эса соатига 500 кмгача етиши кутилмоқда. Агентлик, бундай ҳолат юз берса қулаган космик кеманинг қолдиқларига тегмасликни маслаҳат берди.

«Бўлаклар топилган тақдирда, бу ҳақда зудлик билан расмийларга хабар бериш ва ҳеч қандай ҳолатда аппарат қолдиқлари билан алоқада бўлмаслик тавсия этилади, чунки улар таркибида хавфли кимёвий моддалар бўлиши мумкин», дейилади расмий манбада.

Венера миссиялари

Зуҳро сайёраси (Венера) Қуёш системасида Меркурийдан кейин 2 тартибда жойлашган, ерга энг яқин келадиган ва энг равшан кўринадиган сайёра. Венера инсоният томонидан энг кўп тадқиқ қилинган юлдуз ҳисобланади.

Хусусан, СССРнинг «Венера» серияли аппаратлари биринчи бўлиб унинг сатҳига қўнган, АҚШ кемалари сайёранинг радар харитасини тузган.

Қайтиши кутилаётган объектга келсак. 1972 йил 27 март куни Байконур космодромидан «Венера-8» автоматик сайёралараро станцияси учирилди. Ўша даврда ишончлиликни ошириш мақсадида айни шундай иккинчи қурилма ҳам учирилган. Яъни, 31 март куни «Венера-8»нинг дубльёри ҳам фазога жўнатилган.

Асосий аппарат 117 кунда Венерага етиб бориб, муваффақиятли қўнган. У 50 дақиқадан кўпроқ фаол ишлаб, ўз миссиясини бажарган. Лекин, 31 март куни учирилган «Венера-8»нинг дубльёрида носозлик бўлган. Уни фазога олиб чиққан ракетанинг тезлаштирувчи блокида муаммо юзага келган ва космик аппарат сайёралараро траекторияга чиқолмаган. Шу сабабли унга «Космос-482» номи берилди. Аслида Венера сайёраси атмосфераси учун мўлжалланган ушбу қурилма ер орбитасида ҳеч қандай самара келтирмаган. У шунчаки парчаланиб, космик чиқиндига айланган. Унинг 480 кгли асосий модули 10–14 май оралиғида ерга қулаши кутилмоқда.

Нима учун, қурилманинг аниқ жойи ва вақт номаълум? Чунки бу қуёш фаоллигига боғлиқ — у Ер атмосферасининг юқори қатламлари зичлигига таъсир қилади, бу эса капсуланинг траекториясини ўзгартиради.

Нима учун бу космик чиқинди олимларга керак?

Мутахассислар таъкидлашича, бу ҳодиса фан учун алоҳида аҳамиятга эга. Чунки бу модуль Венеранинг ғоят оғир шароитларига бардош бериш учун ишлаб чиқилган. Шу сабабли у Ер атмосферасига кирганда ҳам бутун ҳолатда қолиши мумкин. Агар у Ерга урилганидан кейин ҳеч бўлмаса қисман сақланиб қолса, олимлар учун бу ўзига хос тажриба бўлади: капсула ўнлаб йиллар давомида орбитада қандай омилларга (радиация, галактик нурланиш, микрометеоритлар) бардош берганини таҳлил қилиш мумкин бўлади.

СССР Венерага жами 18 та космик аппарат юборган, 10 таси муваффақиятли қўнган. 1975 йилда учирилган аппаратлар ушбу сайёранинг илк фотосуратларини Ерга узатди. 1982 йилда эса «Венера-13» ва «Венера-14» аппаратлари рангли суратлар юборишга ҳам муваффақ бўлди.

Собиқ Тошкент машинасозлик конструкторлик бюроси мазкур айнан «Венера-13 ва 14» ва «Вега-1 ва 2» аппаратлари учун грунт олиш ва бурғилаш қурилмаларини лойиҳалаштирган ва ишлаб чиқарган. Уларни синовдан ўтказиш эса Тошкент вилоятидаги Невич қишлоғида жойлашган синов марказида амалга оширилган.